ფოტოზე: მოჰამედ ალ ფაიედიგარკვეული ხნის წინ "ლელოში" დაიბეჭდა წერილი იმ უცნაურ ვითარებაზე, რაც ლაგოდეხის რაიონის სოფელ ჭაბუკიანში შეიქმნა. ბიზნესმენ ვახტანგ თაბუკაშვილის მიერ აშენებული მშვენიერი სტადიონი ისე გავერანდა, სათამაშოდ აღარ ვარგა. ჭაბუკიანში ფეხბურთის აღორძინება ბიზნესმენმა მერაბ ფერაძემ გადაწყვიტა, საფეხბურთო სკოლა "ჰერეთი" დააფუძნა, სტადიონის მომიჯნავე ტერიტორიაზე სპორტული კომპლექსი ააშენა და მეორე ლიგის გუნდის ჩამოყალიბებასაც აპირებს.
"ჰერეთის" პრობლემა ბუნებრივსაფარიანი მოედნის არარსებობაა და ბიზნესმენი მზადაა, ჭაბუკიანის სტადიონი თანამედროვე სტანდარტების შესაბამისად ააშენოს და მის ტერიტორიაზე კიდევ ორი არასტანდარტული მოედანი დააგოს. სტადიონის იჯარით გადაცემა სხვას
უცხოეთიდან ბევრი ქართველი ჩამოსულა და ქართულ ფეხბურთში ფული დაუბანდებია?!
მსგავსი შემთხვევა ბევრი გვახსენდება და ისეთი შთაბეჭდილება გვრჩება, რომ დაინტერესებული ხალხისთვის ხელისკვრა ერთ-ერთი მიზეზია, ქართულ ფეხბურთში ფულს რომ არ აბანდებენ. ამის დამდასტურებელი მაგალითი ბევრია.
დაკარგული შანსი
იყო დრო, ლანჩხუთის "გურიას" არათუ საქართველოში, მთელ საბჭოთა კავშირში ერთ-ერთი საუკეთესო ბაზა ჰქონდა. მაშინ გუნდს აგროსამრეწველო გაერთიანება აფინანსებდა, რომელიც იმდენად შეძლებული იყო, "გურიისთვის" მეორე ბაზის შესყიდვა აფხაზეთის სანაპიროზე, ალახაძეშიც სურდათ. სამწუხაროდ, დამოუკიდებლობის მოპოვების შემდეგ, გურულების სურვილებს უფულობამ დაღი დაასვა და მეორე ბაზას ვინ ჩივის, გრიგოლეთსაც ვეღარ მოუარეს. სწორედ მაშინ დაადგეს რუსებმა თვალი "გურიის" გრიგოლეთის ბაზას.ეს კომპლექსი მოსკოვის "ლოკომოტივის" ყოფილ მთავარ მწვრთნელს, იური სიომინს მოსწონდა და ბევრჯერ უთქვამს თურმე - შეკრებაზე გუნდის გურიაში ჩაყვანა მსურსო. მაგრამ გრიგოლეთში ისეთი პირობები დახვდათ, სურვილი დაეკარგათ და მოლაპარაკება დაიწყო, რომ ტერიტორია მოსკოვის "ლოკომოტივს" შეესყიდა. თუმცა ქვეყანამ, რომელმაც რუსებისთვის სტრატეგიული ობიექტები არ დაიშურა, საფეხბურთო ბაზის გასხვისება იუკადრისა - არადა, მისით "გურია" ისარგებლებდა.
ბაზის შერემონტება მხოლოდ 2015 წელს დაიწყეს და მოთამაშეებს მინიმალური პირობები შეუქმნეს. არადა, მათი ფინანსებით ბაზა ბევრად ადრე მოწესრიგდებოდა და ქართული კლუბების გარდა, მისით მოსამზადებელ ეტაპზე ისარგებლებდნენ უკრაინის, სომხეთის, აზერბაიჯანის, რუსეთის, პოსტსაბჭოური აზიის ქვეყნების კლუბები. ეს ქვეყნის ბიუჯეტზეც აისახებოდა და საქართველო მოსამზადებელი ქვეყნის სტატუსს შეინარჩუნებდა.
ამ ბაზის აღებას სხვა დროსაც ცდილობდნენ, მაგრამ მის გარშემო შექმნილი სასამართლო დავის გამო, გადაფორმებას ვერ ახერხებდნენ. გრიგოლეთის ბაზის გარეშე კი "გურიას" ყიდვა ბიზნესმენებს არ აწყობდათ.
სხვათა შორის, გურიაში სტუმრობისას, სფფ-ის ყოფილმა პრეზიდენტმა ზვიად სიჭინავამაც თქვა, რომ იქ ნაკრების საწვრთნელი კომპლექსის მშენებლობა სურდა და მას გურიის რეგიონულ ფედერაციას გადასცემდა.
უარი აჭარაში
აჭარაში ტურიზმს დიდ ყურადღებას აქცევენ, მაგრამ სპორტული ინფრასტრუქტურა ვერა და ვერ აშენდა. არადა, ამ მიმართულებით სერიოზული შემოსავლის მიღება შეიძლება.ავტონომიური რესპუბლიკის უმაღლესი საბჭოს თავმჯდომარე ავთანდილ ბერიძემ ტელეკომპანია "აჭარის" ეთერში ძველი ისტორია გაიხსენა:
"ფეხბურთი ყველგან მომგებიანი სფეროა, საქართველოს გარდა. შავიზღვისპირეთში საამისოდ მოწესრიგებული ინფრასტრუქტურაა აუცილებელი. ამას ერთი ძველი მაგალითიც ადასტურებს. 1987 წელს, მოსკოვის "სპარტაკს" ანგისაში საფეხბურთო ბაზის აშენება სურდა. რუსებთან მოლაპარაკებაში პირადად ვიყავი ჩართული და პირდაპირ გვითხრეს, წელიწადში მხოლოდ ერთი თვე დაგვჭირდება, დანარჩენი დრო თქვენ მოიხმარეთ, მაგრამ ტერიტორია დაგვითმეთო. ეს იმიტომ, რომ აჭარა პოსტსაბჭოეთის ყველაზე სამხრეთში მდებარე სუბტროპიკული ზონაა და მოსამზადებელი შეკრებისთვის აუცილებელი ინფრასტრუქტურა თუ მოვაწყვეთ, რუსეთის, ბელარუსის, უკრაინის, მოლდოვის, სომხეთისა და აზერბაიჯანის გუნდები აუცილებლად გვეწვევიან".
მას შემდეგაც აჭარაში ბაზის ასაშენებლად კიდევ რამდენიმე მოლაპარაკება წამოიწყეს. 2012 წელს, ბათუმის "დინამოს" შესყიდვა უკრაინელ ბიზნესმენს, ლვოვის "კარპატის" მეპატრონე პეტერ დიმინსკის სურდა.
ცხადია, მისთვის ფეხბურთი ერთ-ერთი საინტერესო თემაა და არა - პრიორიტეტული. მის ინტერესს ჩვენი შავიზღვისპირეთი, საკურორტო და სხვა ბიზნესები შეადგენდა, რომლის პერსპექტივასაც აჭარაში ხედავდა. ბათუმის "დინამოში" მისვლის შემთხვევაში, დიმინსკი ბიუჯეტის 3 მილიონ დოლარამდე გაზრდას აპირებდა, რაც საქართველოში ჩემპიონობისთვის საბრძოლველად საკმარისი იქნებოდა. უკრაინელის ნდობით აღჭურვილი პირი - ბათუმის "დინამოს" მაშინდელი მთავარი მწვრთნელი გია გურული გახლდათ და პოსტზე სწორედ ამ თანამშრომლობის დასაწყებად დანიშნეს. დ
იდი მცდელობის მიუხედავად, მოლაპარაკება მაინც ჩაიშალა, ამ ზღაპრულ კუთხეში კი, სადაც ფეხბურთი უზომოდ უყვართ, ხეირიანი ბაზა და სტადიონი დღემდე სანატრელია.
მრეტის დაქცევა
დღიდან დამოუკიდებლობისა, ქართული ფეხბურთი ბიზნესისთვის ტვირთი იყო და არა - შემოსავლის წყარო. მას ბევრი ბიზნესმენი ჩამოშორდა - დავით კუპრეიშვილი და ვალერი გეგიძე (ფოთის "კოლხეთი"), ზურაბ ქიტიაშვილი (თბილისის "შევარდენი"), ტარიელ ჩაჩუა ("სამტერდია"), ვასილ ხაჭაპურიძე ("მარგვეთი"), თემურ უგულავა და მამუკა გუგეშაშვილი ("თბილისი"), მირიან ცხვარაძე (თსუ), ნუგზარ ნავაძე (თბილისის "მერანი 91"), ზურაბ ხინიკაძე და ძმები ფხაკაძეები (ქუთაისის "ტორპედო")... სანამ ბადრი პატარკაციშვილი ცოცხალი იყო, თბილისის "დინამოს" არაფერი უჭირდა, მერე კი კლუბს ხანგრძლივი კრიზისი დაუდგა. ჯერ კიდევ არის იმედი, რომ ილია კოკაია "ზესტაფონში" მიბრუნდეს. მაგრამ ფაქტია, რომ ბევრი მათგანი გაამწარეს.
ფეხბურთზე უზომოდ შეყვარებული მაინც რამდენიმე გახლდათ, პირველი "მერცხალი" კი ვაჟა ჩხაიძე იყო. 1988 წელს, ჯერ კიდევ საბჭოთა პერიოდში, მან პირველი პროფესიული საფეხბურთო კლუბი დააფუძნა, რომელმაც ქართულ ფეხბურთს მაშინდელი "დინამოსთვის" გამოუსადეგარ ფეხბურთელად მიჩნეული გიორგი ქინქლაძე გაუზარდა. მასთან ერთად კი თამაშობდნენ დავით ჯანელიძე, კახა სიდამონიძე, გურამ ასპინძელაშვილი, კობა ჟორჟიკაშვილი, ბუბა ტყავაძე, ვახტანგ იაგორაშვილი, ჯუბა ჩუხუა, გელა ქორიძე, გიორგი ანჩაბაძე... ისინი მოედანზე პატარა სპექტაკლებს დგამდნენ და უამრავ მაყურებელს იზიდავდნენ...
სახელიც არაორდინარული ჰქონდა - "მრეტები", ანუ თავს რეტის დამხვევი. თბილისის "დინამომ" გიორგი ქინქლაძე რომ შეიძინა, მისი შემდგომი ტრანსფერიდან "მრეტებისთვის" თანხის 50% უნდა დაეთმო. 1995 წელს "დინამომ" ქინქლაძე "მანჩესტერ სიტიში" 3.2 მილიონ დოლარად გაუშვა, მაგრამ "მრეტებს" კუთვნილი 1.6 მილიონი არ გადაუხადა.
სფფ-ის მაშინდელი პრეზიდენტი ნოდარ ახალკაცი და ფიფას გენერალური მდივნის, ზეპ ბლატერის მოადგილე მიშელ ზენ-რუფინენი "მრეტების" სიმართლეს აღიარებდნენ, მაგრამ ახალდაფუძნებული კლუბი მაინც მშრალზე დატოვეს - თავისივე დირექტივების შესასრულებლად ფიფამაც არაფერი იღონა.
საქმე კიდევ სამი წელი გაიწელა და ფიფამ მხოლოდ 2000 წლის 24 მარტს მიიღო საბოლოო გადაწყვეტილება და "მრეტების" სასარგებლოდ "დინამოს" კომპენსაციის სახით 300 ათასი დოლარი გადაახდევინა. ამ დროს "მრეტები" კლუბი იყო, მაგრამ გუნდი აღარ არსებობდა - ქართული ფეხბურთის სულის მატარებელი განადგურდა.
აუშენებელი სტადიონი
ბევრი გვსმენია ძმებ ლაზიშვილებზე, რომლებიც კომუნისტების დროს თბილისის "დინამოს" ფინანსურად ეხმარებოდნენ და მათი დამსახურებაა, მოსკოვის "ტორპედოდან" სლავა მეტრეველი რომ გადმოიყვანეს. ბევრისთვის უცნობია, რომ ნოდარ ახალკაცის დროინდელ "დინამოს" გოგი თოფაძე და ნიკო ლეკიშვილი ეხმარებოდნენ. დამოუკიდებლობის პერიოდში, 1992 წელს, "სამტრედიას" სწორედ ასეთი მეპატრონე ჰყავდა - სამტრედიის მაჟორიტარი დეპუტატი ტარიელ ჩაჩუა, რომელიც პარლამენტის ეკონომიკური პოლიტიკისა და რეფორმების კომიტეტის, ასევე, ჯანმრთელობის დაცვისა და სოციალურ საკითხთა კომიტეტის წევრი გახლდათ. ის პირველი ბიზნესმენი იყო, გაჭირვებულ დროში ფეხბურთელებს ხელის გულზე რომ ატარებდა.
ჩაჩუამ "სამტრედიაში" ლამის ნახევარი საქართველოს ნაკრები შეკრიბა, გუნდი ევროთასებზე გავიდა და მაკედონიელი მეტოქე ბათუმში მიიღო. ბიზნესმენმა ჯართადქცეული სამტრედიის სტადიონის რეკონსტრუქცია სწორედ მაშინ გადაწყვიტა. ჩანაფიქრის მიხედვით, სტადიონზე ინდივიდუალური სკამები უნდა დაემონტაჟებინათ (რაც იმ დროს ჩვენში იშვიათობა იყო) და გადაეხურათ.
მაგრამ არენა მაშინ საქართველოს რკინიგზას ეკუთვნოდა და თითიდან გამოწოვილი მიზეზით არ დაუთმეს - შენი დახმარება რაში გვჭირდება, თავადაც კარგად მოვუვლითო.
სამტრედიაში ევროპული დონის სტადიონზე დღემდე ოცნებობენ. არადა, ჩაჩუას ჩანაფიქრი რომ განეხორციელებინა, 21 წლის შემდეგ ეროსი მანჯგალაძის სახელობის სტადიონი ისევ მოსაწესრიგებელი არ იქნებოდა.
ფულემის შემდეგ დინამო
1999 წელს, გერმანიაში საქართველოს ელჩის, კოტე გაბაშვილის კაბინეტში თბილისის "დინამოს" პრეზიდენტმა მერაბ ჟორდანიამ (რომელიც ამ დროს უკვე სფფ-ის თავკაცადაც აირჩიეს) მოლაპარაკება დაიწყო კლუბის პოტენციურ მყიდველთან. ეს პიროვნება ეგვიპტელი ბიზნესმენი მოჰამედ ალ ფაიედი გახლდათ, რომელმაც 1997 წელს ინგლისური "ფულჰემი" შეიძინა და კიდევ რამდენიმე ევროპულ კლუბთან (ჰოლანდიური, ბელგიური, ჩეხური) დაკავშირებითაც იგივე გეგმა ჰქონდა.ლონდონში მცხოვრებმა ქართველმა ბიზნესმენმა მიხეილ ფურცელაძემ ალ ფაიედი ჟორდანიასთან დააკავშირა და ეგვიპტელი ბიზნესმენი თბილისის "დინამოს" აქციების შესყიდვით დაინტერესდა. პროექტი ნაწილობრივ განხორციელდა - გუნდში ჰოლანდიელი მწვრთნელი იოჰან ბოსკამპი ჩამოიყვანეს.
მაგრამ თბილისის "დინამოსთვის" მის მეპატრონეებსა და შს მინისტრ კახა თარგამაძეს შორის ნამდვილი ომი იყო გაჩაღებული და ნაბან წყალს ბავშვიც გადააყოლეს - "დინამოსა" და ალ ფაიედის პარტნიორობა, კლუბის ფეხზე დაყენების მცდელობა ვარდისფერ ოცნებად დარჩა...
მიზეზი 1995 წელს კლუბისთვის დაწესებული საგადასახადო შეღავათები იყო. სახელმწიფოს მიერ ფეხბურთისთვის გადაგდებულმა სატყუარამ კარგად იმუშავა. უინსტონ ჩერჩილის ცნობილი გამოთქმის არ იყოს, უფასო ყველი მხოლოდ სათაგურშია. შეღავათებმა "დინამოს" მმართველებს უამრავი პრობლება შეუქმნა - შინაგან საქმეთა მინისტრად 1996 წელს დანიშნულმა თარგამაძემ "დინამოს" ბუღალტერიაში უამრავი დარღვევა აღმოაჩინა და შსს-მ "დინამოს" დაბრუნებისთვის ჭიდაობა დაიწყო. ამიტომ არ დაანებეს ჟორდანიას ალ ფაიედისთვის "დინამოს" მიყიდვა და ეს შანსიც ვერ გამოვიყენეთ.
ნოდარ ახალკაცი მაშინ მართალს ამბობდა - უსამართლობა იყო საგადასახადო შეღავათის ერთი კლუბისთვის დაწესება, ამით ფეხბურთის ფედერაციას უნდა ესარგებლაო.
რუსთავამდე დაკარგული ინვესტიცია
2015 წელს, რუსთავში რუსეთში მოღვაწე ქართველი ბიზნესმენი, მოსკოვის "დინამოს" მეწილე იმყოფებოდა. დაათვალიერა სტადიონი, იქვე მდებარე პარკი და როცა კლუბის ისტორიას, მიღწევებსა და მისი გაზრდილების გვარებს გადახედა, "მეტალურგით" სერიოზულად დაინტერესდა. ეს ამბავი "ლელოს" რუსთავული კლუბის მაშინდელმა მმართველმა კახა მენთეშაშვილმა გაუმხილა:
"ვუთხარი, რომ უმაღლეს ლიგაში ადგილის შესანარჩუნებლად გუნდს, დაახლოებით, 60 ათასი ლარი ეყოფოდა. ეს ციფრი იმდენად სასაცილოდ ეჩვენა, "მეტალურგის" დაფინანსებაზე თანხმობა თქვა - ამ ფულს რუსული პრემიერლიგის აუტსაიდერები ყველაზე ცუდ მოთამაშეს ყოველთვიურად უხდიანო. უკვე გეგმებს ვაწყობდით - მილიონ ლარზე კი არ იყო ლაპარაკი...
კაცმა გუნდისთვის მთლიანი ეკიპირებისა და ფორმების შეკვეთა გადაწყვიტა, სტადიონის განახლებასაც აპირებდა. ოთხჯერ მოსკოვიდან საგანგებოდ თამაშზე დასასწრებად ჩამოფრინდა, ფეხბურთელებს სახელებითა და გვარებით იცნობდა და ისიც კი შეისწავლა, ვინ იყო სტაბილური და ვინ - არა.
სამწუხაროდ, არ ვიცოდი, ამ დროს გუნდს 8-მილიონიანი ვალი რომ ჰქონდა. ეს მერე გაჟღერდა და ეს კაცი პრობლემის მოსაგვარებლადაც ჩამოვიდა, მაგრამ მასთან შეხვედრაც არ ისურვეს და მოლაპარაკება შეწყვიტა".
სხვა საინტერესო ფაქტები
* ბოლო წლებში, ფოთის "კოლხეთს" ბიუჯეტიდან მხოლოდ 300 ათასი ლარით აფინანსებენ. არადა, იყო დრო, როცა ფოთის პორტი და მისი მაშინდელი თავკაცი ვალერი გეგიძე 2 მილიონ ლარსაც არ იშურებდნენ. გეგიძეს 1996 წელს ფოთის "ფაზისის" სტადიონის გენერალური რეკონსტრუქცია სურდა. ჩანაფიქრის თანახმად, განახლებული არენა 7,5 ათას ქომაგს დაიტევდა და სრულად გადახურული იქნებოდა. გეგიძემ თბილისში პროექტის პრეზენტაციაც მოაწყო, მაგრამ გასაქანი არ მისცეს და სურამის ციხედქცეული "ფაზისი" მზრუნველ ხელს დღემდე უშედეგოდ ელის.
* 2005 წელს, ქუთაისის "ტორპედოში" თურქული ინვესტიციის ჩადებაზე მოლაპარაკება იბრაჰიმ ართვინლიმ დაიწყო. მაგრამ მაშინ საკონტროლო პაკეტი (60%) გია ხურციძეს მიცეს, ართვინლის კი მხოლოდ 40% და განაწყენებული თურქი ბიზნესმენი კლუბიდან წავიდა.
ერთი წლის შემდეგ მას დაბრუნება შესთავაზეს. მისი პირობა იყო - იმ შემთხვევაში ჩამოვალ, თუ "ტორპედოს" სრულად, 100%-ით გადმომცემენო. საბოლოოდ, ეს ვარიანტიც ჩაიშალა.
* გორის "დილა" 2006 წელს "იბერია ბიზნეს ჯგუფს" სურდა. კლუბს სტადიონი და სხვა მატერიალური ქონება არ ეკუთვნოდა. მაგრამ ადგილობრივმა ხელისუფლებმა ფული მოითხოვეს, სტადიონის გადაცემაც არ ისურვეს და მოლაპარაკება ჩაიშალა.
* ალბათ, ქართული ფეხბურთის კრიზისი მაშინ დაიწყო, როცა "მრეტები" დავკარგეთ, როცა განადგურდა "თბილისი", "შევარდენი 1906", "მარგვეთი", "მერანი 91", როცა ქვეყანამ მშვიდად გადაიტანა სოხუმის "ცხუმის", ოჩამჩირის "ამირანის", გალის "მზიურის" დაჩიავება; როცა მშვიდად მოვინელეთ უამრავი მოედნის, სტადიონისა და საფეხბურთო სკოლის გასხვისება; როცა დაინტერესებულ ბიზნესმენებს გაუგებარი მიზეზებით ხელს ვუშლიდით. ამ ყველაფრით ძალიან დიდი შანსები დაიკარგა და დროა, ამ უაზრო მიდგომას წერტილი დავუსვათ.
ყოველკვირეული ჟურნალი "ლელო week"
